Antička Grčka predstavlja kolevku prakse i teorije govorništva. Grčki polis zahtevao je izuzetne govorničke veštine kao uslov za učestvovanje u javnom životu. Lepota jezika krasila je i političku sferu i pozorišni život. Međutim, pored estetske funkcije, govorništvo je bilo vođeno i izuzetnim etičkim vrlinama. Antički Rim preuzima ove zahteve kao duhovno nasleđe.

Visok ugled retorike

Stari Grci i Rimljani nisu za retoriku vezivali asocijacije koje je danas prate, nego su u retorici, koja je činila završnu fazu njihovog obrazovnog sistema, tretirali opšte književne probleme koje danas obrađuju druge književne grane (stilistika, teorija književnosti, književna kritika itd). Retorika je zbog svog praktičnog značaja zauzimala visok ugled, pa su govornička dela smatrana najvišim književnim dometom.

Institutio oratoria je udžbenik retorike na kojem je Marko Fabije Kvintilijan radio više od dve godine. Srž čitavog njegovog učenja je kako popraviti savremeni stil i jezik koji je bio u dekadenciji. Pri sastavljanju ovog dela, pridržavao se ustaljenog rasporeda dužnosti retora (officia oratoris):

– iznalaženje teme i ubedljivih argumenata (inventio),
– njihovo raspoređivanje u besedi (dispositio),
– izraz (elocutio),
– pamćenje (memoria) i
– način kazivanja (pronuntiatio).

Čitavim delom provlači se jedna tema: odbojnost njegovih savremenika prema jednostavnom načinu izražavanja, njihov rđav ukus. Glavnu krivicu Kvintilijan svaljuje na ulogu koju su u retoričkoj nastavi imale deklamacije. Zbog njihove prekomerne upotrebe i ekstravagantnih tema u njima, Kvintilijan ih smatra glavnim uzročnikom propadanja i iskvarenosti savremenog govornog stila.

U ovoj atmosferi vladala je ljubav prema lažnim i izmišljenim temama, stilskim ukrasima svake vrste. Glavna karakteristika literature bila je težnja ka spoljašnjim efektima, besomučno traženje blještavih izraza. Po Kvintilijanovom mišljenju, rimska škola snosi glavnu odgovornost što se svuda odomaćio ovakav afektirani stil.

Kvintilijan prati moralni i intelektualni razvoj svoga vaspitanika tako reći od kolevke do njegovog prvog javnog nastupa, pa čak i dalje. Samo idealan čovek može biti govornik, smatrao je Kvintilijan.

Neke od njegovih smernica za uspešan javni nastup su:

– Svako jezičko izlaganje treba da ima 3 odlike: pravilnost, jasnoću i lepotu;
– Slabije izraze treba stavljati napred kako bi postepeno rastao emocionalni efekat;
– Izbegavati nejasnoće i dvosmislenosti.

Iako je činjenica da je talenat za govorništvo delom urođen, postoje veštine javnog nastupa koje je moguće savladati. Govornička veština se može postići samo neumornim radom, istrajnim učenjem, raznovrsnim vežbama, čestim probama, udubljivanjem u predmet i osobitom prisutnošću duha. Potrebno je samo malo upornosti i želje za konstantnim usavršavanjem, jer:

Literatura:

Marko Fabije Kvintilijan, Obrazovanje govornika, II izdanje, Sarajevo: Veselin Masleša, 1985.
Zorica Tomić, Komunikologija, Beograd: Čigoja štampa, 2003.